Evre 4 Endometriozis Hastalarında Cerrahi Öncesi ve Sonrası Depresyon ve Uyku Bozukluğu Değişiminin Değerlendirilmesi

Çalışmanın Amacı

Endometriozis, hastaların hayat kalitesini belirgin biçimde etkileyebilen bir hastalıktır. Bu çalışmada ileri evre (evre 4) endometriozis hastalarının ameliyat öncesi ve sonrası depresyon ve uyku bozukluğu durumlarının karşılaştırılması amaçlanmıştır.

Çalışmanın Önemi

Endometriozis dismenore (ağrılı adet görme), infertilite (kısırlık) ve pelvik ağrıyla (kasık/alt karın ağrısı) seyredebilen ilerleyici bir hastalıktır. Dolayısıyla hastaların hayat kalitesini ciddi miktarda düşürebilmektedir. Literatürde endometriozis tedavisiyle ağrı ve infertilite şikayetlerinde iyileşme kaydedilebildiği gösterilmiştir; ancak evre 4 endometriozis hastalarında uyku bozukluğu ve depresyon düzeylerinin laparoskopi (kapalı ameliyat) öncesinde ve sonrasındaki değişimiyle ilgili bir çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışma alanındaki ilk çalışma olması açısından önemlidir.

Çalışmada ne yapıldı?

• 18-49 yaş arasında olan, ASRM evrelemesine göre evre 4 endometriozis hastası olan ve cerrahi planlanan, herhangi bir psikiyatrik hastalığı olmayan, başka nedenli uyku bozukluğu olmayan, gebelik durumu olmayan, kanser öyküsü olmayan, daha önce laparatomi (açık karın ameliyatı) öyküsü olmayan 42 kadın hasta çalışmaya dahil edildi.
• Dahil edilen olguların jinekolojik muayene bulguları, ultrason (USG) ve manyetik rezonans bulguları, preoperatif (ameliyat öncesi) rutin kan tetkikleri ve CA-125 düzeyleri kaydedildi.
• “Beck Depresyon Envanteri ve Pittsburg Uyku Kalite İndeksi” ameliyattan 1 hafta önce ve ameliyattan 6 ay sonra çalışmaya dahil edilen olgulara uygulandı.

Çalışmanın sonuçları

• Evre 4 endometriozis nedeniyle laparoskopi planlanan ve çalışma kapsamında değerlendirilen toplam 42 hastanın yaş ortalaması 33.8±7.6 ve beden-kitle indeksi 24.6±4.1 idi.
• Endometrioma hacmi ortalama 174.2±155.1 (minimum 31-maksimum 864) cm³ idi.
• 17 olguda (%40.5) bilateral (her iki tarafta) endometriozis saptandı.
• 8 olguda (%19) Douglas çıkmazında nodül saptanırken, 11 olguda (%26.2) sakrouterin hassasiyet vardı.
• 17 olgunun (%40.5) infertilite problemi mevcuttu.
• Ameliyat sonrası depresyon skalası değerlerinde anlamlı bir düşüklük (iyileşme) vardı.
• Ameliyat sonrası uyku kalite skalasında anlamlı bir yükselme (iyileşme) vardı.
• Cerrahi sonrası CA-125 düzeylerinde belirgin bir azalma saptandı.
• İnfertilite problemi yaşayanlarda uyku problemi görülme sıklığı %94.1 iken infertilite problemi olmayanlarda bu oran %68 idi. Dolayısıyla endometriozis hastalarında infertilitesi olanların uyku problemi yaşama sorunu daha yüksekti.
• Benzer şekilde infertilitesi olan endometriozis hastalarının depresyon düzeyleri arasında anlamlı bir ilişki saptandı.
• Endometrioma büyüklüğü ile uyku kalitesi arasında korelasyon (ilişki) vardı. Ancak bilateral hastalık, Douglas’ta nodül olması, sakrouterin hassasiyet varlığı ve ASRM endometriozis skoru arasında korelasyon saptanmadı.

Kısa özet

Endometriozis dismenore, infertilite, pelvik ağrıyla karakterize bir hastalık olması nedeniyle hastaların hayat kalitesini ciddi miktarda düşürebilmektedir. Youseflu ve arkadaşlarının yaptığı bir çalışmada azalmış uyku kalitesi ve artmış uyku düzeni değişikliklerinin endometriozis hastalarında daha fazla olduğu gösterilmiştir. Öte yandan gece nöbet tutma/gece uykusu az olan kişilerde endometriozis görülme riskinin arttığı gösterilmiştir. Ayrıca melatonin (uykuda salgılanan hormon) ile tedavi edilen endometriozis hastalarının ağrı, dismenore, dizüri (ağrılı idrar yapma) şikayetlerinde ve ağrı kesici ilaç alma ihtiyacında azalma olduğu bilinmektedir.

Endometrioziste görülen ağrının depresyon ve uyku kalitesi üzerine etkisinin yanı sıra bu hastalığa bağlı infertilite olabilmesi (%30-50 ihtimalle) bu konuda ilave risk yaratmaktadır. Bu çalışmada da infertilitesi de olan endometriozis hastalarında depresyon görülme riskinin arttığı gösterilmiştir. Ancak bu çalışmada depresyon ve uyku kalitesi skalasının pelvik ağrıyla ilişkisinin infertiliteyle ilişkisine göre daha önemli olduğu gösterildi.

Sepulcri ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada endometriozis hastalarının %87.6’sında depresyon bulgularının olduğu; ancak hastalığın şiddeti/evresi ile depresyon düzeyi arasında ilişki olmadığı gösterilmişti. Bu çalışmada cerrahi öncesi %92.9 oranında orta-ileri düzey depresif belirti gösterdiği saptanırken, cerrahi sonrası hastaların hiçbirinde orta-ileri düzey depresyon belirtisi görülmedi. Ayrıca cerrahi öncesi hastalığın bilateral özelliği, Douglas’ta nodül varlığı ve sakrouterin hassasiyet varlığının depresyonla ilişkisi olmadığı saptandı.

İlginç biçimde endometrioma hacmi (kitle büyüklüğü) az olanlarda uyku kalitesi daha düşük saptandı. Endometrioziste kitle büyüklüğü ile klinik semptomlar arasında ilişki olmadığı bilinmektedir. Cerrahi öncesi %90.5 oranında uyku kalitesi bozukluğu varken, cerrahiden sonra bu oran %31’e düşmüştü. Cerrahi tedavi ile uyku kalitesinde iyileşme olduğu izlendi.

Endometriozis hastalarında farklı özelliklere sahip (bilateral hastalık, sakrouetin hassasiyet, derin infiltratif hastalık gibi) hastalarda bile cerrahi tedaviyle (pelvik ağrının azaltılabilmesi yoluyla) hayat kalitesinde iyileşme sağlanabilmektedir.

Kaynak: Evaluation of depression and sleep disorders in the preoperative and postoperative period in stage 4 endometriosis patients. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol. 2021 Jul 24;264:254-258. doi: 10.1016/j.ejogrb.2021.07.037. PMID: 34333367 DOI: 10.1016/j.ejogrb.2021.07.037

Çeviren: Dr. Merve Didem Eşkin