Endometriozis, rahmin endometrium tabakasının rahim dışına yerleşmesi olarak tanımlanır. Endometriozis üç bölümde incelenir; peritoneal endometriozis (karın zarı ve organların üzerindeki zarları tutar), endometrioma (çikolata kisti, yumurtalığı tutar) ve derin infiltratif endometriozis: organların üzerindeki zarlarının 5 mm den daha derinlerinin tutulumu ( başlıca rahimi tutan bağları, vagen, bağırsak, mesane ve idrar yollarını tutar).
Endometriozis tanısı genellikle hastanın hikayesi, fizik ve jinekolojik muayenesi ve görüntüleme yöntemlerinden; ultrasonografi ve magnetik rezonans görüntüleme kullanılarak konulur.
Endometriozis başlıca iki ana şikayet oluşturur; ağrı ve kısırlık (infertilite). Bu makalede ağrı şikayetinin tedavisini konu alacağız.
Ağrı, endometriozis tutulum yerine göre değişmekle birlikte genellikle şu şekillerde olur; adet döneminde kasık veya karın ağrısı, iki adet dönemi arasında kasık veya karın ağrısı, ya da her iki dönemde de olabilir, ilişki sırasındaki ağrı yine önemli bir bulgudur, idrar ve büyük tuvalet yaparken ağrı veya beraberinde kanlı idrar veya gaita olabilir. Ağrı şikayetine ishal veya kabızlık da eşlik edebilir.
Endometriozis tedavisi genellikle iki şekilde olur; ilaç tedavisi (ağrı kesiciler ve hormon tedavileri gibi) ve cerrahi tedavi.
Peritoneal endometriozis tedavisinde ilk seçenek ilaç tedavisidir; ağrı kesiciler ve hormon ilaçlarıdır. Hormon ilaçlarının başlıcaları ise progesteron hapları, estrogen ve progesteron içeren doğum kontrol hapları, menopoza sokan iğneler ve hormon içeren rahim içi araçlardır. Ağrı kesiciler ağrı olduğu zaman kullanılır. Doğum kontrol hapları, doğum kontrol yönteminde kullanımından farklı olarak ara verilmeden sürekli olarak kullanılır. Menopoza sokan iğneler ise 6 aydan uzun süreli kullanılmamalıdır, aylık veya üç ayda bir yapılabilirler. Bu ilaçların birbirlerine üstünlükleri yok denebilir, hastanın yaşına, ilaca uyumuna ve yan etkilerine göre tercih edilebilir.
Peritoneal endometriozis, genellikle ilaç tedavisine dirençli ağrısı devam eden hastalar opere edildiğinde görülür ve görüldüğü an peritoneal endometriozis odakları çıkartılır (eksizyon) ya da yakılır (ablazyon).
Günümüzde operasyon genellikle laparoskopi (kapalı ameliyat) ile yapılır çünkü laparoskopinin açık ameliyata göre bir çok avantajı vardır; ameliyat sonrası erken ayağa kalkma ve işe başlama, daha az ağrı, daha az kan kaybı ve daha az enfeksiyon riski gibi dile kolay ama çok önemli avantajları vardır.
Endometrioma, çikolata kistinin tedavisi; ağrının şiddetine ve kistin büyüklüğüne göre planlanır. Kist büyük değil ve ağrı çok değil ise yine ilk seçenek yukarıda yazdığım gibi ilaç tedavisidir; ağrı kesiciler ve hormon ilaçlarıdır (başlıca progesteron hapları, estrogen ve progesteron içeren doğum kontrol hapları ve menopoza sokan iğnelerdir). Eğer ilaç tedavisine cevap alınamaz, ağrı artar veya kist büyür ise cerrahi yapılmalıdır. Cerrahi, laparoskopi (kapalı ameliyat) ile yapılır ve kist cidarı çıkartılır, yumurtalık korunmaya çalışılır. Cerrahi sonrası ilaç tedavisi genellikle verilir, kistin tekrarlamasını engellemek açısından ancak yine de endometrioma, çikolata kisti zaman içerisinde tekrarlayabilir, cerrahi yapılsa dahi mikroskobik düzeyde hastalık kalmaktadır.
Derin infiltratif endometriozis tedavisi de yine ağrının şiddetine ve tutulum yerindeki nodülün büyüklüğüne göre değişmektedir. Ağrı çok değil ise ilk seçenek yine ilaç tedavisidir; ağrı kesiciler ve hormon ilaçlarıdır (başlıca progesteron hapları, estrogen ve progesteron içeren doğum kontrol hapları ve menopoza sokan iğnelerdir). Eğer ilaç tedavisine cevap alınamaz ise cerrahi yapılmalıdır. Laparoskopi (kapalı ameliyat) ilk seçenek olmalıdır; endometriotik nodüller rahimi tutan bağlarda, vagende, bağırsakta, mesanede ve idrar yollarında olabilir, amaç endometriotik nodüllerin bulunduğu bölgeden tama yakının çıkartılması ve hastanın ağrısının ve diğer şikayetlerinin giderilmesidir. Yani bağırsağın, mesanenin ya da vagenin, nodülün büyüklüğü çapındaki kısmı çıkartılabilir.
Derin infiltratif endometriozis, fibrozis yapışıklıklar oluşturan kronik infilamatuar bir hastalıktır, cerrahisi de, en az kanser cerrahisi kadar hem cerrah hem de hasta için zordur, komplikasyon riski yüksektir. Bağırsaklarda, mesanede, idrar yollarında, sinirlerde, damarlarda ve komşu dokularda hasar oluşabilir.
Endometriozis cerrahisinde ilk operasyon çok önemlidir çünkü endometriozis zaten yapışıklıklar yaratan bir hastalıktır aynı zaman da cerrahi işlemler de yapışıklık oluşturur ve böylece her bir sonraki cerrahi zorlaşır operasyona bağlı komplikasyonlar artar.
Bunlardan dolayı Endometriozis cerrahisi, laparoskopi ve endometriozis cerrahisi ile ilgilenilen merkezlerde yapılmalıdır zira endometriozis cerrahisi bir ekip işidir, laparoskopi ve endometriozis konusunda uzmanlaşmış jinekoloğa, gastroenteroloji cerrahına üroloji uzmanına ve ameliyathane ekibine ihtiyaç duyulur.
Yukarıda yazdığım üç endometriozis şekli bir arada da olabilir çünkü her zaman operasyon öncesi tam teşhis konulamayabilir, operasyona girildiğinde sürpriz olmaması açısından hem hasta hem de cerrahlar hazırlıklı olmalıdır.
Endometriozis, kronik bir hastalıktır aynı hipertansiyon ve şeker hastalığı gibi bu durumlarda ömür boyu, endometriozis de ise çocuk istemi olana kadar veya uzun süreli ilaç tedavisi kullanılmalıdır ve hastalığın tekrarlama olasılığı yüksek olduğu için sıkı kontroller yapılmalıdır.
Endometriozis ağrı tedavisi özetle iki şekilde yapılır ilaç; ağrı kesiciler ve hormon ilaçları ile (başlıca progesteron hapları, estrogen ve progesteron içeren doğum kontrol hapları ve menopoza sokan iğneler) ve laparoskopi (kapalı ameliyat) ile cerrahi olarak.
